HISTORIA
Nazwa miejscowości wiązała się prawdopodobnie ze znanym zajazdem lub karczmą przyjmującą gości i została później fonetycznie zgermanizowana na Goschütz.
Barokowo – rokokowy pałac wzorowany jest na najsłynniejszych francuskich rezydencjach w Wersalu i Vaux-le-Vicomte. Został wzniesiony w 1749 r., po pożarze pierwszej rezydencji rodu Reichenbach – Goschütz.
Goszcz jest wsią sołecką położoną na północno - wschodnim krańcu woj. dolnośląskiego, ok. 5 km na północ od Twardogóry, w odległości ok. 8 km od granicy Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy, 50 km na północny-wschód od Wrocławia, przy drodze wojewódzkiej nr 439 relacji Żmigród (DK5) – Milicz (DK15) – Syców/Nowy Dwór (S8).
Goszcz znaczy „Gościniec”
Pierwsza wzmianka o Goszczu pochodzi z bulli papieża Hadriana IV z roku 1155. Od XII do końca XV w. dobra goszczańskie należały do biskupów wrocławskich, a następnie stały się dobrami książęcymi.
Nazwa miejscowości wiązała się prawdopodobnie ze znanym zajazdem lub karczmą przyjmującą gości i została później fonetycznie zgermanizowana na Goschütz. W latach 1604-1605 wieś zastała zakupione przez właściciela sycowskiego państwa stanowego Abrahama von Dohnę. W roku 1686 Goszcz (zwany wówczas Gościec) otrzymał prawa miejskie i herb. W ówczesnym miasteczku istniały manufaktury cygar i jedwabiu, warsztat karoc, browar, gorzelnia, warsztaty szewców, stolarza, rzeźbiarza, miedziorytnika czy też papiernia. W Europie od średniowiecza do początku XX wieku papier wytwarzano ze szmat, czyli ze zużytych ubrań lnianych, konopnych i później bawełnianych. Szmaty sortowano, pozbawiano węzełków, prano, macerowano i rozbijano na masę papierniczą za pomocą stępy młotowej, w której młoty poruszano kołem wodnym.
W roku 1727 miasto stało się własnością Heinricha Leopolda von Reichenbacha, który w roku 1744 założył goszczańskie wolne państwo stanowe. Niebawem Goszcz został siedzibą ordynacji jego rodu. Ostatni ordynat hrabia Heinrich Raphael musiał opuścić swój majątek rodowy w roku 1945, a miejscowość włączono do Polski.
Zabytek na skalę europejską
Barokowo - rokokowy pałac wzorowany jest na najsłynniejszych francuskich rezydencjach w Wersalu i Vaux-le-Vicomte. Został wzniesiony w 1749 r., po pożarze pierwszej rezydencji rodu Reichenbach-Goschütz - przez budowniczego królewskiego Marcina Frantza, a następnie przebudowany (po kolejnym pożarze) w 1774 r. Główne skrzydło pałacowe wzniesione zostało w 1749 r., a wszystkie budynki wchodzące w skład kompleksu ukończono przed rokiem 1780. Ostatnia modernizacja miała miejsce w latach 1886 – 1888 i prowadził ją znany architekt wrocławski Karl Schmidt.
Całość zespołu dworsko - pałacowego zgrupowano wokół prostokątnego dziedzińca, którego oś główną stanowił budynek pałacu. Prowadziły do niego trzy bramy wjazdowe. W skład zespołu wchodziły ponadto: dwa budynki łącznikowe, dwie oficyny - dawne domy gościnne, oficyna mieszkalna, stajnia koni wyjazdowych, maneż, dom ogrodnika, budynek bramny (z przełomu XVIII/XIX w.), dwa domy służby pałacowej (z 1760 r.).
Ze świetności kompleksu pozostały jednak ruiny oraz budynki gospodarcze. Korpus pałacu spłonął w 1947 roku, jednak do dziś zachowały się jego fasady i dekoracyjne kamienne elementy architektoniczne. Zachowana fasada posiada bogatą rokokową ornamentykę. Szczególnie bogato zdobiony jest ryzalit środkowy z attyką, kartuszem herbowym i ażurową balustradą z czterema rzeźbami (są to wyobrażenia antycznych bóstw greckich). Pałac był budynkiem dwukondygnacyjnym, posiadał piwnice, nakryty był dachem mansardowym. Do dziś zachowały się elementy okazałych piętnastomodułowych fasad.
Odrestaurowane w 2013 r. budynki dawnego maneżu (ujeżdżalni) i stajni, obecnie mieszczą (odpowiednio) salę teatralną i wielofunkcyjną salę wystawienniczą. W skład zespołu architektonicznego wchodzi również założony przy rezydencji w XIX w. park romantyczno-krajobrazowy o powierzchni 21 hektarów. Na przestrzeni wieków park ten dostosowywano do panującej mody. Do kompleksu należał ponadto ewangelicki kościół dworski, którego budowę prowadził Johann Bouman, budowniczy króla pruskiego. Pałac z kościołem był połączony budynkiem oranżerii (wybudowanej w 1749 r.) lecz zachowały się jedynie jego fundamenty.
Rezydencja jest unikatowym na Dolnym Śląsku przykładem zastosowania rokokowej ornamentyki w architekturze. Całe założenie przypominało zespoły architektoniczno-parkowe w Wersalu i w Wilanowie, a pałac w Goszczu w literaturze porównywany jest do Wilanowa i Poczdamu.
Rzeźba Herkulesa, zdobiąca niegdyś oranżerię, znajduje się przy ścieżce spacerowo - rekreacyjnej wzdłuż Skoryni, nieopodal pałacu w Twardogórze.
W niewielkiej odległości od zespołu pałacowo - parkowego znajduje się zrujnowany cmentarz z zachowanym mauzoleum rodziny von Reichenbach. Grobowiec został zbudowany w 1826 r. w stylu późnego neoklasycyzmu, z portalem neobarokowym. Otoczony jest dawnym cmentarzem ewangelickim, gdzie do dzisiaj zachowały się nagrobki członków rodu Reichenbach, poległych w wojnach z 1918 roku.
Powrót do życia
Ze względu na wielki zakres i koszt wymaganych prac, wynikający z charakteru, skali i klasy unikatowego w skali Europy obiektu, jakim jest zespół pałacowo-parkowy w Goszczu - znacznie przekraczających możliwości budżetu Gminy Twardogóra - samorząd Gminy Twardogóra zmuszony jest realizować proces zabezpieczenia i rewitalizacji obiektu sukcesywnie, na przestrzeni wielu lat, posiłkując się możliwymi do pozyskania środkami zewnętrznymi, bez których cały proces byłby niemożliwy.
Dotychczas uratowano od zniszczenia i przekazano do użytku społeczności fragment skrzydła północno-zachodniego (dawny maneż i stajnia), a w odrestaurowanych salach: teatralnej (d. maneż) i wystawienniczej (d. stajnia) odbywają się koncerty, przedstawienia, warsztaty i wystawy. Wyremontowane pomieszczenia stanowią zaplecze do organizacji spotkań grup historycznych, zajęć malarskich i fotograficznych, grup teatralnych i muzycznych. W roku 2018 zrealizowano remont dachu budynku nr 7, w 2019 r. dokonano aranżacji wnętrza zakończonego etapu prac związanych z przebudową fragmentu skrzydła płn-zach. Na na dziedzińcu odbywają się wydarzenia kulturalne, w tym: festyny i pokazy kina plenerowego oraz iluminacje.
W 2021 r. rozpoczęto realizację wielkiego projektu pn. „Restauracja i rewitalizacja zabytkowego pałacu w Goszczu” w ramach w ramach Programu „Kultura”, współfinansowanego z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2014-2021 i ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Projekt ten obejmuje zarówno działania infrastrukturalne, tj. prace remontowo-budowlane, instalacyjne i konserwatorskie, mające na celu zabezpieczenie konstrukcyjne murów korpusu głównego obiektu w formie trwałej ruiny, konserwacja detalu oraz wykonanie robót mających na celu ograniczenie bezpowrotnej destrukcji. Dzięki temu możliwa będzie budowa platformy widokowej, montaż opraw iluminacji zabytku, kamer monitoringu oraz udogodnień dla osób niepełnosprawnych. W ruinach pałacu dostępny będzie mapping, czyli specjalne oświetlenie dla wybranych elementów obiektu za pomocą światła projektora, poprzez przygotowaną wcześniej animację.
Wnętrza pałacu zostaną ożywione za pomocą VR czyli wirtualnej rzeczywistości, która przeniesie nas do dawnego pałacowego życia. Przewidzianych zostało wiele wydarzeń towarzyszących, nawiązujących do historii tego miejsca i zrzeszających różne grupy kulturowe, społeczne i etniczne.
Jeszcze w trakcie realizacji projektu odbędzie się 12 wydarzeń kulturalno – edukacyjnych, a po jej zakończeniu będzie można uczestniczyć w 31 ciekawych wydarzeniach, takich jak: wystawy, pokazy multimedialne, fireshow, koncerty, festiwale, plenery malarskie i fotograficzne, gry terenowe, zajęcia plastyczne, pokazy gastronomiczne, jarmarki, lekcje muzealne, pokazy rycerskie.
Wyjątkowe koncerty, spektakle teatralne, warsztaty dla całych rodzin, wydarzenia cykliczne – wszystko to zostało zaplanowane na najbliższe lata. Realizacja samej inwestycji przewidziana jest do końca 2023 r. Wartość zadania wyceniono na 10 492 284,43 zł., z czego aż 85% to pozyskane dofinansowanie z funduszy norweskich
Bogata oferta kulturalno-edukacyjna będzie realizowana w partnerstwie z organizacją zrzeszającą wybitnych architektów i ludzi kultury z Oslo, która jest partnerem samorządu w realizacji projektu.
Realizacja wszystkich prac stworzy przestrzeń stanowiącą centrum życia kulturalnego i społecznego Gminy Twardogóra, a także atrakcyjne miejsce dla turystów, którzy nie tylko będą mogli zwiedzać unikatowy zabytkowy pałac w Goszczu, ale również uczestniczyć w lokalnych wydarzeniach kulturalnych i edukacyjnych, związanych z niezwykłą historią tego miejsca.
